Ram ei dit tak tak a ni chun-

R L Muon Inbuon

3^rd December 2014

Ngaituona seng man um nghal lo chuh, ramtin ka ngaituo ve hlak a. Tu mi hril hranpa ngai lovin, Hmar hnam hi ngaina ding le hmangai dingin thisenin a mi hril a. Hmarhai hin mani \awng ngei hmangin, int$mna um d>r lovin, mi hmusitna karah ni lovin, “a lien ta’m a ch$n ta’m, ram hang nei ve reng reng inla” ti hi iengtiklai khawma ka duthusam a ni rawp hlak. Chuong ang peiin, “iengtin am hm^ la inla ei hnam le \awng dam zing a ta?” ti le “iengtin am ram ei nei thei ding?” ti khawm hi ka ngaituona a hin nitin deuthaw a um hlak.

Hmar hnam \obul le ahnung peia hnam politics chungchang chu hril nawng ka ta. Hi thusep tiemtu hin, ka hriet ang chie i hriet naw a ni khawma, iemani z^t b>k annawleh ka hriet l>t tamtak i hriet ngei ka ring. Tiem nghawkum hman lo dingin, Hmarhaiin ram ei nei ve theina dinga hm^ ei lak dan ding ka ngaituona a um hlak hai inhrawl deu deuin zuk th^i lang ka tih.

Pakhatna a chun, Hmarhai hin ram ei dit tak tak a ni chun, ei tawng a dam a tul ti hi hre nawk zuol ei tiu khai. Chuleiin, Hmar mi taphawtin ei nau-le-te le tu-le-tehai Hmar tawng inthiem tir vawng ei tiu. Chuonga Hmar tawng hmangthiem mi an pung pei chun Hmar population kiem ngai naw nih a; a tama tam na na chun, a var le an v>t deu khawm inpawl nawk ei ta. Chuong lai zing chun, “Nga’n an tam an thipui a, Mihriem ruok chun ei tam ei dam pui” ti hi an dik zie ei ni ah khawm hung chieng a tih.  

Pahnina a chun, Gandhi method- Non-Violence- hi Hmarha’n ram ei nei thei dan ding \hatak a ni leiin, inhril hm<ng ei tiu. Mizoramah ADC ei demand khawm hi lekha-a inziek, sirsan ding tha deu ei nei a, chu chu MoU 1994 a mi kha a nih. Interim period kum 2 ding ti a ni laiin, a sawt ta khawp el! Hmarmi Dan thiem iemani zat ei um ngei ring a um a. Chuonghai anthawk chun thurawn dam la inla, Assembly House ah put lut a ni ngei dan ding hi zawng tak tak inla nuom a um takzet. Ka hriet suol naw chun, Assembly House ah bill put lut ning a ta, passed a ni chun Act ah inchang a ta, chu chun ADC chu a pieng ding a nih. Tharum thawlo le buoina siem lovin sawrkar nawr tak tak ei tiu, ei theida \awng hmang taphawt hai ni lovin.

Pathumna a chun, mawl leia \itna le mi hmusitna ei pumpel theina dingin lekha ei thiem a ngai. Chu ding chun, taimak insuong ei tiu. |hang lang ei tiu. Bei tak tak ei tiu. Tharum thaw a ngai nawh. Mi lekhathiemin a hnam, a \awng, an z^pui ngai nawh. Mi’n an hmusit ngam bawk nawh. Milekhatiem chun nuom pawngin mi a hmupeinaw ngai nawh. Inhriethiem nawna a lo um a ni chun, ‘iem ana a zung?’ tiin a zawng a. Chu hnungah, ‘tuomdam dan a um am?’ ti a ngaituo nawk hlak. Hun liem tahnung thil leia lungsen el lovin, tharum thaw lova ram l^k dan a ngaituo lem hlak.

Tharum thaw ngai d>r lova Hmarhaiin, abikin Mizoramah, ram ei nei/siem thei d^n ding ni a ka hriet ve hai chu:

1. Tuta inthawka Hmarnau pieng taphawtin Hmar \awngin Hming Phuok/Ziek nachang hre ta inla. Tu’m Hmar tu’m Hmar naw hre el ei tih. “Inhma an’thawk tah khan Mizorama Hmar popo hin Hmar \awngin Hming lo ziek inla chu aw, Hmar iengza’m ei um ti hi hriet a awl hle ding bah” ka ti hlak. Ringthu-a “ei tam a nih” ti ringawt hin kawngro a suk nawh. Sorkar Census ei en lem chun lungsen b^k thaw ding a um nawh. Hmar i ni a, Hmar tawnga i hmang a, i hming Hmar \awnga i ziek leia sawisel I tuok a ni chun, a tul danin, tharum thaw \hak lovin, hma la rawh, hnena chang em em i tih.

2. Mani insungah Hmar \awng hmang ei tiu. Hmar \awng b^nsan nawng ei tiu. I Hmar chanpui chu Hmar \awngin be la. A pi le puha’n an zir naw leia a lo thiem ta naw a ni pal chun hrethiem rawh. I lungsen rak khan iengkhawm chawkdawk naw nih. Hmar tawng a thiem dan ding ngaituo pui lem rawh.

3. Hmar i ni leia hmusitna i lo tuor pal a ni khawma hrethiem rawh. Nang a thawsuol an nawh a, i pi le puhai lo thawsuol lei a nih. Nang chun var takin hma la lem ta la, i hnam sanhim tum ngei rawh. Hnam dangin i hnam kha hung ng^is^ng pek naw nihai che ti hi hre zing hlak rawh. Chuleiin innui hieuin be lem rawh, ruol\ha a i siem thei lem chun i hnam ngirhmun hril la inhmin rawh. Chuong lai zing chun, a chunga i thaw ding umhai ruok khi chu mathei lovin thaw rawh. I hnam hmusit uma i siem s<ng chu hmusitin um hrim a tih. Chuong ang bawkin, hnam inzauma i siem s<ng chu inz^ in um zing hlak a tih.

Mizoram puotieng a um hai khawmin ei nakawr le ei n^k khel em em \awng hmangtuhai a pawng a puia ei hn^m ringawt hin iengkhawm chawk dawk naw nih. Mizoramah ei um naw lei hin Hmarrama um dam ei insawn deu hlak am a ni ding, FB ah ei lut lem chun zamaw leh thang elin ei nuom a ningin ei inhrosa a. A ni na taka lem chu, Hmarhai hin khaw lai hmuna khawm ram ei nei nawh. Lekhathiem ei tam t^k vei an leh, tienlai anga a khuo ang zawng le a tawng hmang ang zawnga ram lak dam ei la tum a hawi. Hieng ang zawng hin hang thaw tak tak hrim khawm ni inla, Hmarcha deng khawp cho ei ni el khel ah, ei sung le kuohai thisen tho lang ei tih. Tu midang thisen rak la naw mei nih. Sorkar vawngtu chu mihriem tho an ni lai zingin, sorkar va nawr hi mipui mimir va nawr leh an ang nawh ti khawm hi ei la hriet naw zing khawm a hawi ie. Sura’n a \iel taphawt sakei a sawn ang deu khawm kha ei hawi hlak. Mizoram mi taphawt i theida hin Mizoram sorkar a deng kher nawh ti hi hriet a tha.

Chuong ang bawkin, Mizorama umhai ta dingin, Hmar ka ni tho anawm ka nauha’n Hmar tawng an hriet naw khawma i ti khan Hmar hnam hi la thi de nih i tina a nih.   

Ei hmazawn sengah hma lang ei tiu, mi va theida a, va’n halpui a \ul hran nawh. A hminga lekha inchuk i ni ve lem chun nuom nuoma inphawt nekin, chu lai hmun kha lai hmuna chun chu chu kha kha an ziek ti zat zat thei dingin lekha tiem rawh. FB a hun tamtak i hmang khawm ku kha lekha tiemna’n hmang lem la Hmar hnam ta di’n thil tangkai tiem dawk lem mei i tih.  

Hmar hnam dam zing raw seh!