Friday 2 October 2015

 Tu midang ni lovin, nang ngeiin i hnam chu i lo uiretsan a ni naw maw?


A hriltu an um naw leia zuol tieng pan deu deu a lo ni tak duoiin, khawvel ramtina um, abikin Mizorama um (keikhawm thangsain) ka Hmar chanpuihai kuomah hi thu tlawmte hi ka hril nuom: Tu midang ni lovin, nang ngeiin i hnam chu phatsanin i lo uiretsan zing a ni naw maw? ti thu hi a nih.

Hmar pasal i ni a, Mizo/Vai/Sap nuhmeiin i nei a. A pawi nawh. In inngaizawng laiin, i tawng- Hmar tawng aman a thiem naw a, nang ruok chun amanu tawng i thiem leiin an tawng chun in lo inbiek tah a. A pawi nawh la hei ti nawk pei ei tih.  An leh, iengtik hun chu’m ni tang a ta, i hnam i uiretsanna chu?

Pakhatna ah chun, in inngaizawng laia amanu tawng hmanga in inbiek lai khan ama khawmin, a pasal a sung le kuo hai, a chi le kuong hai tawng, a thiem ve a tul a nih ti hril ngam lova i umna kha, mi dawizep i nina le hnam i phatsanna bul chu a nih. Chu thil chu i hril leia a ditnaw ding che a i ngaina lungril kha in innei hnung khawma a thuhne ding che a anih ti sukchiengtu a ni bawk.  

Pahnina ah chun, i nuhmei chu i dit em leia i tawng inchuktir khawm i ngam naw khawm lo ni sien. I chi a inthawka hung pieng dawk, i nau le te hai Hmar tawnga biek chu i mawphurna a ni el cho ni lovin, thil harsa a ni nawh. Amiruokchu, chu khawm chu thaw lova, “ka dama, fak ka hmu phawt phawt leh” ti a, “ka nauhan Hmar tawng an hmang naw khawma dam tho an tih” ti amanih, annawleh, “Hmar tawng an hmang thei nawh a chu an hriet annawm” tih a, i la hang um nawk pei khan, hnam chu i uiretsan chieng ta hle.

Iengtin am ie? i la ti rawp chun, a dawnna chu hi hi a nih: i nauhaiin Hmar tawng an hmang thiem ta naw chun Hmar an nina ‘identity’ an nei ta naw ang tluk anih. A san chu, Hmar hnam thina dinga tha em em, mani phingpui cho ngaituo mihai an tlan lut rawpna- ‘Mizo-’ ti hnuoiah lut zai rel vat an tih. I la dam sung chun chu chu a tlung naw el thei. Amiruokchu, hi ruok hi chu a chieng: i thi ni chu Hmar thang khat (generation) thi ni hung ning a tih. I nauhai, an chunga thuneitu tak dinga ngai hmana i thunun zo naw hai khan, midang thu zawmin hnam hmangaina hung nei an tih ti ring ngai naw rawh.

Mizoram context a bawk, Hmar pasal Mizo nuhmei nei nungchang inhmanghai ang tho khin, hnam uiretsantu chidang tam tak an um nawk a. Chuonghai chu, Hmar le Hmar innei ni si, sienkhawm Hmar tawng chu dam khawsuok nawna a ngai tlat mi hai an nih. An nupa chun Hmar tawng indak hlawkin an hmang thei. Sienkhawm an nauhai chu Hmar tawng thiem ve dingin an dit nawh. Ka insung ana a changtupa (Hero) kan nawm an ti ni awm tak a nih. Ke pahni nei mihriemhai hin tawng pakhat cho ei thiem thei ni sien chu thil a awlsam ding vei leh maw.

Hieng ang mihai khawm hi, a chunga mihai ang tho khin, an thi pha chun, Hmar thang tamtak a thisa ve ding anih. An damsung chu Hmar thang khat la hring tawk tawk a ta. An thi le inruol charin, an pi le puhai hung fe peia in thla sawng pei, a then lem chu thi le thau seng khawm ni hiel a tih, kha generation kha awlsam takin an suktawp ding tina a nih.

Mizorama kher naw khawm khawvel hmun dang dangah khi a chunga hril tahai khi a tlung ve thei tho. Tawng dang hmang va nei kha a pawi tak a ni nawh a. A pawi tak chu hnam uiretsanna hamngruo ah an chang pha khan a nih. Hmar hnam hi a damna ding chun ei pung pei a tul. I pi le puhai anthawka hung inthlasawng pei i hnam le i tawng kha i nuom phawt chun i sukhring pei thei. Chu mawphurna chu i hlen naw chun, nuom la nuom naw la, hnam uiretsantu, phatsantu i nih.

Ka Hmar chanpui ka unau dittakhai, Hmar hnam hi vangduoi tak el chu ei nih. Hmunkhatah ei um nawh a, ei tlawm zie ngaituo chun indar tak ei nih. Mani unauhai thisen insuo khawm ei ching a. Inchawimawi nekin insel inhal ei uor bawk. A pahni hin inbuk tawk sien chu a pawi naw ding bah. Amiruokchu, a pahnina hi a buk a rik lem si leiin a pawi.  Mizoram khawm nisien, khaw lai hmun khawm nisien, tharum thawna hi a tha nawh ti leiin i hnam chu hnungtieng nghatsan zai I lo rel a ni el thei, ka dem naw che. Keikhawm tharum thawna chu ka thlawp bik nawh. Amiruokchu, thisen insuo lo le tharum thaw khawm ngai lova awlsam taka i thaw thei, tangkai em em el bawk, thaw lova i um khan i dem em em tharum thawna dam, thisen insuona dam a chawkdawk a ni nawh maw?

I insung khurah, pang dam taka i thaw thei kha thaw ve la, midang a hrenaw hai khawm hril pei la, chuongchun, Hmar tawng hmang Hmar hnam chu kiem tieng nekin pung tieng pan a ta, Hmar hnam chu thi lovin, Pathienin rem a ti lem chun, mani tawng ngeia ro inrel theina ram le tui khawm a la nei el thei i sawn naw?

A tawp taka ding chun, mi neka chin lem, inhnuoi lem, thanaw lema in ngaitlatna ‘Inferiority Complex’ neiin, mani tawng le hnam ngei chu ei phatsan a, ei uiret san pei lei hin an nawm anih, vawisun chena Hmar hnam chu hmusitum le theidauma a la um nasan hi. I hnam i tawng inzapuia i ngaihlu naw khan thaw tha vieu le changkang vieuah in ngai ani chun thuhran nisien. Chuong anga i lo inngai tah a ni khawmin hi thu hi lo ngaituo ve rawh: Tu midang ni lovin, nang ngeiin i hnam chu phatsanin i lo uiretsan a ni naw maw?
Thang har la, tuta inthawk khan hma la tan rawh. Thil harsa a ni nawh a. A lan khel bawk nawh. Hnam damna ding chun mi thenkhat cho ni lovin ei rengin ei thang tlang seng a tul annawm.      

Hmar hnam dam zing raw seh!

R. L. Muon Inbuon
Kolasib, the 2nd October 2015.


(Hi ka article hi HSA 55th General Assembly Souvenir a insuo ve a nih. Editorial Board hai chungah ka lawm hle)