Saturday 2 April 2016

‘Aw Thalai’

(Composed and Sung by Lawmnakim Hrangate)

Lalpa ta dinga hring hi,
Thalai hai hringna zung a nih;
Ama innghila hringnun ei hmang chun,
Boralna lamtluong a nih.


#Aw thalai, i vanglaini chun hlim la,
Nangma Siemtu che chu,
Innghil mawl naw rawh.

Siemtu hrelo a hring chu,
Harsat, beidawngna cho a nih;
Insir a, Ama kuom tieng pan hai,
Lawmtakin a lo pawm si.

Damlai lam suk le tungah,
Mariektea um lai khawmin;
Mi thlathlam lo a, vawi le changah,
That lai hun tawite hin.

**Siemtu hre lo a,
Hringnun hmang mek hai,
Khawvel ‘hawi chenin,
Hlimna i hmu i sawn maw!
Lalpa ah naw chun, hlimna a um nawh;
A angsung a chawl dingin,
‘Mi lo nghak zing ie.



Appreciation-

By R.L. Muon Inbuon


March 20, 2016 kha a ni a. Zantieng ka sin (news report ziek) ka thaw lai zing chun, ka lungrilah hla pakhat hi a hung inlang a, zuk ngaithlak nuom ngawi ngawina ka nei tlat a. Chu hla chu, vawitam ka la ngaithlak khawm ni lo, (ka ngaithlak hmasa tak lem chu ka nute naupasalte pahni haiin a thluk khawm hrietthei ni mang lova inring taka dittawka an sak kha a ni a), chu hnungah, vawikhat vawihni vel cho ka sangpa mobile phone anthawka ka la ngaithlak –‘AW THALAI’ ti Nk. Lawmnakim Hrangate in rawl mawi tak le thiem taka a sak hi a nih.

Ka sinthaw lai e ti lo chun, a music video chu Youtube ah um rawi naw nim tiin ka hei search a, a lo um ngei a, ka lawm khawp el. Ka download a, ka hei ngaithlak chu, dangchar ngawi ngawi laia tuisik inthieng tak dawn ang ka nih, ka dam sawng sawng el. 

Vanglaini hi khawvela ei um sung chun hun inhawi, thatlai, vullai, hratlai hun a ni a. Bible khawmin ei chen a phal a nih. Amiruokchu, ro rel peka ei la um ngei ding thuin a khar a, chuleiin hmang thiem a tul hle. Hmang thiem ruok chu an tak khawp el. A hun ei khel hnungin hmang thiem dan ei hriet dawk cho hlak khawm a hawi. Keikhawm ka vanglaini chu ka hmang ve mek zinga, vanglai hun iemani chen chu ka lo hmang liem ta bawk. Chu ka vanglai huna chun Siemtu hre lova hun ka hmang lai hun khawm a lo um ve bawk a.

Mi tu el khawm, Pathien ringtu ni si a, Ama innghila hringnun ei hmang chun a tuortu chu ei ni bawk ei ni a. Pathien ditdana ei lo umnawna chu inang vawng kher naw sienkhawm, ei thil thawsuol chun hling angin a mi sun zing hlak a. Mitthli thlak hun a tam a. Insir le sim a, Ama kuom tieng ei pan hnung khawmin, ‘bul tan that thei ni sien aw’ ti vawng vawng chang a tam thei khawp el.  ‘Ka lo va suol ngei de aw’ tiin, inngaisiet zawnga lak chang lem chu, khawvel hi a rinum zuol hlak hle! Mi hmuhawiah innui zing siin, sungril ruok chu a tap hlak.

“Ama innghila hringnun ei hmang chun
Boralna lamtluong a nih”

“Siemtu hrelo a hring chu
Harsat, beidawngna cho a nih”

ti hi a van dik char char de aw!!!

Hlasak thiem ni naw lang khawm, thu cho ni lova, hla khawm inhnik mi ka lo ni bawk leh, hi hla hi, kha zantienga ka lungrila a hung inlang anthawk khan karkhat chu a liem tep tah a (hi thu ka ziek lai chena hin), a vel, a velin ka ngaithlak a chu ka nghawk thei nawh. Chu el khelah, hla dang hrim hrim ka ngaithlak san phal nawh.

Hi hla, nal ka ti em em le a hlathu tha le mawi ka ti em em hi, mani cho a kurinkuk pui el lovin, ka thalai chanpui hai khawma an lo ngaithlak ve ka nuom a, hi taka hin ka thiem ang tawkin belchiengna le inpakna (appreciation) ka ziek a nih.

“Chu hla, kha hla chu nal ka ti de aw” ei ti hin chu, a tlangpui thuin, a hlathu le thluk inhme a ni hlak a. Ei hang belchieng lem chun, a hlathu le thluk el cho kha lo ni lovin, a hlathu remkhawm dan dam, thumal hmang thu ah dam, a tlar indawt dan dam, a hla chang siemrem dan dam,  le adang dang hai khan umzie inthuk tak an lo nei hlak a; khang hai popo intuok khawm khan hla nal tak el, mi lungril hne thei tak el, a hung suksuok ta hlak a nih. Saptawngin hang belsa met inla: Literary value/song quality ti hai hin thu an lo phur hle a nih.

‘Aw Thalai’ ti hla hi hang belchieng ei tih.

A hla thupuiah Aw Thalai ti ani angin, thalai nun le inzawm chungchang hla a nih ti ei hriet nghal a. Ei ngaithlak zo hnunga a hla thupui hang en nawk khawmin hmang awm tak hrim a lo nih. A funkhawm hne hle. Saptawnga hril chun-the song title is perfectly justified.

Ngaithlak hmasa tak ding a chang khatna ah, Pathien ta dinga ei hringnun ei hmang chun hringna zung a ni zie le chu letling char Ama hre fu lova ei hmang ruok chun boralna lampui hraw ei ni zie chiengtak le tawifel takin a hung tarlang hi lungril a tawkin a mawi hle. Hieng hin:

“Lalpa ta dinga hring hi,
Thalai hai hringna zung a nih;
Ama innghila hringnun ei hmang chun,
Boralna lamtluong a nih.”

Thumal hmang thu ah, hringna ‘zung’ ti thumal hin thalaihai chu thingkung angin mitthla thei a hung ni a. Chu thing hna chu vuoi naw ni a, a kauhai khawm tawl nawng an ta, a’n thang hun ding chen inthang bawk a ta, ra nei chi a ni chun, ra khawm insuong a tih. Chu chu Pathien ta dinga hring hai chan chu a nih.
Boralna ‘lamtluong‘ ti thumal khawm hin umzie inthuk tak a nei ti thei a nih. Ama innghiltu hai chun boralna lamtluong an hraw ngei a, amiruokchu, sima an hung kir chun hmangaitu Pathienin a lo pawm nuom zing si a nih ti a kawk.

Song quality thu ah, (vaihla ah lem chu an uor em em el) thumal ri tawp dan inang/inzul (rhyming word) hai hin hi hla hi a sukmawiin, ngaithlak an hadam tir hle. A tiema tiem ringawt chu ni sien, ‘hi’ ti le ‘a nih’ ti hai khi an tawp hmuk a, a saka sak ruok chun, daltu umlo, bau inchip ngailo, awl rawnga lamdawk thei (vowel sound) in an tawp leiin rhyming mawi tak el ei hmuh. A saktu ta ding khawmin sak an hawi a, ngaithlatu ta ding khawm a, ngaithlak a hadam.

A thunawn:

“Aw thalai, i vanglaini chun hlim la,
Nangma Siemtu che chu,
Innghil mawl naw rawh.”

ti hi sak nawn ding a ni ang bawkin, ei vanglaini a chun hlim ding ei ni a, amiruokchu, siemtu Pathien innghil ding ruol chu ei ni nawh tiin a vel a velin a min fui a nih.

A chang hnina:

“Siemtu hrelo a hring chu,
Harsat, beidawngna cho a nih;
Insir a, Ama kuom tieng pan hai,
Lawmtakin a lo pawm si.”

Hi khawm hi chang khatna ang deu khin thil pahni chieng tak le tawifel takin a tarlang a. Siemtu hrelo a nun hmangtuhai chu an hlim rawm sawn an ta, amiruokchu harsatna le beidawngna cho an tuok ding anih ti tlar hmasa pahni hai hin chieng takin a tarlang a. Chuonglai zing chun, boralna lamtluong hrawtu chun kirna chang a hriet phawt chun Pathienin lawmtakin a lo pawm nuom zing si a nih ti tlar hnuhnung pahni hai khin an tarlang.

Chang khatna ang bawkin ‘rhyming’ mawi tak el, ‘anih’ le ‘si’ thumal hai hmang an ni a. Chun rhyme kher naw sienkhawm ‘hai’ ti le ‘chu’ ti hai hi ‘vowel sound’ in an tawp ve ve leiin, sak inhawi le ngaithlak hadam an ni nawk bawk.

“Harsat, beidawngna cho a nih” ti hin ka lungril a tawk hle a. Ka ngaithlak zatin “a van dik lawm lawm de aw” ti’n mit insim pumin ka ngaithlak vawng vawng hlak. A san chu beidawngna cho a nih ti hi ka chieng ve ta em lei a nih. “Insir a, Ama kuom tieng pan hai/Lawmtakin a lo pawm zing/si” ti khawm hin lawm leiin lungriem mitthli an sur tir rawp hlak.

Hla chun thluk a nei a, vuok (beat) a um bawk leiin, chu chu mila remkhawm a tul leiin, hril ding hril lang vawng seng lovin a um hlak. Hi hla chang thumna khawm hi chuong ang chu a nih. Hi hi poetic license hretu ta ding chun buoina a um nawh. Hlaphuoktu (poet/songwriter) hai hin zalenna an nei hi a um a, chu chu Poetic license an tih. Chu phalna/zalenna hmang chun, thumal a chenve cho dam, sentence puitling chie lo dam hmangin, sienkhawm an hril tum kha chu chieng tho siin, an hemkuol hlak. Chuong ang chun, chang thumna khawm hi a tiema tiem ringawt chun kimnawna/bak ni awm takin an lang a. Hieng hin:

“Damlai lam suk le tungah,
Mariekte a um lai khawmin,
Mi thlathlam lo a, vawi le changah,
That lai hun tawite hin.”

A hril tum ruok chu a chieng si. Pathien chu ei damlai lam suk, lam tung, ei thatlai hun tawite sung, makhat cho a ei um lai le, ei vawi le changah, mi thlathlam lova mi chelzingtu a ni zie/mi chelzingtu-a ei hmang a tul zie chieng takin a tarlang.

Hi taka rhyme scheme (abab) khawm hi a mawi hle- hmu hmai chi an nawh. ‘tungah’ ti le ‘changah’ ti hi an in rhyme chie a, chuong ang bawkin ‘khawmin’ ti le ‘hin’ hai khawm hih.  

Chun hla chu hla in ni tirtu tak pakhat hlak chu inbiekna/hrilna pangngaia ei hmang ngai naw, hla a hmang bik thumal (poetic word) a um a. Chuong hai chun lungril hi an fang bik hlak ti inla hril uor kher naw mei nih. Hi taka khawm hin ‘mariekte’ a hung hmang hi hmangna ding hmun tak a ni a, a mawi hlie hlie.

Bridge:

“Siemtu hrelo a,
Hringnun hmang mek hai,
Khawvel hawi chenin,
Hlimna i hmu i sawn maw!
Lalpa ah naw chun, hlimna a um nawh
A angsung a chawl dingin,
Mi lo nghak zing ie.”


Bridge hi hla suknal zuoltu pakhat laia mi a ni rawp hlak hrim a. Chuongtieng chu hril sei dal ei tih. Hi hla a bridge khawm hi an fu hle. A thu siemrem thu ah, poetic license hmangin a um a. ‘Inhawi’ aiah ‘hawi’ ti cho hmang a ni a, sienkhawm a chieng em em a nih. Chuong ang bawkin ‘A mi’ ti lovin ‘Mi’ ti cho hmang a ni a, sienkhawm buoina ding a um der nawh. Chu naw hrima khawm, ‘Mi lo nghak zing ie’ hang ti hi, a hla tawng ngawi ngawi bik a, a mawi hle bawk a nih.


Thahnem ngai tak le thlarau invawina neiin a phuoktu hin a thalai chanpuihai, khawvel inhawi chena hringnun hmang mek hai chu, hlimna tluontling ni si lo an hmu zie chu chiengtakin thlarau mitin a hei hmu a. Amiruokchu, thlarau lainatna nei a ni leiin, nuisaw le hmusit lovin, Lalpa ah naw chun hlimna a um nawh tia hmangaitaka hril mawl mawlin, Pathien chun a kuom tieng pantuhai chu, zaidawthei takin a angsunga chawl dingin a lo nghak zing anih tiin a fiel lem a nih.

Vanglai hun, thatlai hun hmang thiem hi an tak hle a. Chuong lai zing chun, tukhawm a hmang thiem hrim an um nawh ti ruok chu a ni nawh. Pathien le hmang kawp tlat hai chun an hmang suol ngai nawh a. Mi tamtak chuong ang mi chu an um bawk a nih. Unau, tuta i ngirhmun kha in enfie la, ei Pathien ditzawnga hringnun hmang hi nang le kei a ta dinga tha tak, insirna umlo chu a lo nih.

Hi hla hin belchieng a dawl a, a hlathu, a thluk, le a saktu rawlmawi tak leh, iengkim el hi an fukin, an chawitawk vel vawng ti thei a nih. 

Chang khatna le chang hnina hai hin kei chu ka lungril an hne zuol:

“Lalpa ta dinga hring hi
Thalai hai hringna zung a nih
Ama innghila hringnun ei hmang chun
Boralna lamtluong anih”

“Siemtu hrelo a hring chu
Harsat, beidawngna cho a nih
Insir a, Ama kuom tieng pan hai
Lawmtakin a lo pawm si”

A phuoktu le saktu hi hmatieng peiah Pathien malsawmna dawng a, mi hai ta dinga malsawmna ni pei dingin ditsakna kan hlan.     


Lawmthu: A hla hmanga Pathien thlarau malsawmna ka lo dawng a hrietin Pathien kuomah lawmthu mi hrilpuiin, appreciation ka ziek nuom leia a hlathu (hrietsuol pal kan lau leiin) ka hni khawm phaltaka a mi hung pek leiin a chungah ka lawm hle.

[Nk. Lawmnakim Hrangate hi Hmar hlasakthiem hmasa laia mi, ka i ngaisang em em el, Edward TC Hrangate naunu anih. Ama lo la hrenawtu hai ta dingin, kan holhlimna tawite a hnuoia mi hi:

RLM: 'Aw Thalai' hi i music video hmasa tak am, hi naw hi a lo um tah?

LNK: ‘Aw Thalai’ hi ICI in album a buotsai a thangsa ani a, ka video hmasatak chu an nawh. Ka video hmasatak chu saphla “Still a dream” Class-IX ka ni laia SCHSS album a dinga kan shooting a nih.

RLM: Album-audio/video i siem ta am?
LNK: Album ka la siem nawh ie.

RLM: Hla thar/music video thar/album thar?
LNK: Tutak hin chu inchukna tieng ka la buoi deu leiin hla thar ka la nei nawh ie.

RLM: Tuta nang le in family umna hmun & inchukna/sinthawna?
LNK: Kan umna chu tuhin Light House lane, Lower Lamka lai a nih.  Student ka la ni a, BSW 4th Semester kan chuk mek.

RLM: Nunghak Lawmnakim tiin ei la ziek thei ti raw?
LNK: Haahaa!!! Nunghak Lawmnakim tiin ei la ziek thei ie.

LNK: Ka hla phuok hmasatak appreciation thiem takin i mi ziek pek leiin ka lawm hle a nih ie.
RLM: Aw le. Keikhawm ka lawm taluo. ]








Wednesday 23 March 2016

I’n hmaw ngei el ie maw!
Mi zuk nghak met khawm i tum nawh;
Bul i mi tan pui a,
Inthla lovin i mi chela,
I tina hmun hmunah mi thuoiin,
Um sawng ka nuomna a khawm, i phal nawh a;
Khanga khawvel partin an vul lai,
Zingkar, sun, zantieng,
Inhawi naw lai reng umlo,
Nun hlimum te kha,
Ka la thlakhla vei leh…

Nghaknuleng kuomah lung i min hersan a,
Ka ngai si che leiin zui naw thei che kan nawh;
I hnung hung zuiin, lunghnur ta nek hmanin,
Ka hmangai zuol deu deu che a,
I sakhmel rengin ka lunglai a hnemzo,
Iengdang reng ka ngai nawh, i tangnem belin;
I hril biethudi ha’n lungril an fang a,
Sawtnawte tawnglo kar el khawm,
I zun ngaiin ka lo chau hlak.

Sienkhawm, nunrawng hmeltha i lo nih !
I biethudi hai kha an lo thlum ngei !
Sienkhawm, lunglai suknatu chau an chang si !
Hieng hi maw i nunzie reng lo nih !!!
Hmuthiemin lo hrethiem lang chu aw !
Lunglai sirin ka dem naw ding vei che leh…!

Ieng am hril thei chuong ka ta,
Kirzai rel di’n i mawi si nawh… 
Phatsan thei che kan naw leiin,
Ringumtakin zui pei el ka che;
Nang chun i tanghma chau ngaiin,
I hmangaina zunzamin i mi lo phuor a;
Kei ruok chun ruoltha tak angin,
I harstana a khawm zamsan nawng ka che…

Inhmaw hrim hrim i ni leiin,
Chel ngir thei ruol in nawh;
Tuhin vangkhuo dangah inlawi dingin,
Phur i siem tan nawk el chu an ta si…
Zui pei phawt el ka che…
I’n hmaw ngei el maw, aw HUN.


(Tu chel ruol lovin, hun chu a liem pei a. Hrietnawkar ka kum 20 hun sung (tuipuiral tawng chun ‘My 20s’) a bung tawpna tak ka lo hmang zing el tah…)

23rd March 2016
Kolasib